OPINION nga Lea Ypi

Heqja e statujave të epokës komuniste dha iluzionin e lirisë, por errësoi atë që historia ende formon të tashmen.

Pothuajse 30 vjet më parë, e ulur me prindërit e mi para televizionit pashë një nga veprimet e fundit masive që shënoi fundin e socializmit shtetëror në Evropë: rrëzimin e statujës së Enver Hoxhës, udhëheqësit historik të partisë komuniste shqiptare. Nga imazhet e drejtpërdrejta të dhjetëra mijëra njerëzve që tërhiqnin litarët, pashë figurën gjigande prej bronzi të një njeriu, portreti i të cilit ende zbukuronte muret e shkollës, përpihej pak majtas dhe pastaj djathtas, përpara se të humbte ekuilibrin e tij dhe të rrëzohej në tokë. Statuja u tërhoq në sheshin kryesor të kryeqytetit Tiranë, e ndjekur nga thirrjet për "Liri", "Demokraci" apo edhe "Policia është me ne".

Policia ishte me të vërtetë me protestuesit, por jo jashtë simpatisë për kauzën e tyre. Partia Komuniste, në atë kohë akoma në pushtet, u kishte dhënë atyre urdhër që të mos ndërhynin. Gjatë javëve të kaluara të protestës, zyrtarë të nivelit të lartë kishin kuptuar se një sistem që kishte humbur legjitimitetin në sytë e mazhorancës nuk mund të kërkonte më pajtimin e tyre. Kanalet e huaja të lajmeve festuan lindjen e lirisë në atë që ata e quajtën diktaturën e fundit të Evropës.

I kujtova këto ngjarje ndërsa dëgjova vërejtjet e Priti Patel-it për "pengmarrjen" e "pakicës kriminale", i cili rrotulloi statujën e tregtarit të skllevërve Edward Colston në portin e Bristolit. Unë buzëqeshja me fjalët e mprehta të Keir Starmer duke qarë "paligjshmërinë" e këtyre veprimeve dhe duke i dënuar si "plotësisht të gabuara". Ata më kujtuan propagandën shtetërore në televizionin shqiptar, sesi protestuesit u quajtën "huliganë", kurse veprimet e tyre u etiketuan si "vandalizëm".

Nëse dallimet midis këtyre dy momenteve do të ishin personazhet e këtyre individëve përkujtimorë, ose meritat përkatëse të pikëpamjeve të tyre, Edward Colston dhe Cecil Rhodes duhet të ishin rrëzuar shumë kohë përpara se Enver Hoxha. Historitë revizioniste të kolonializmit Britanik duan të shprehin faktin sesi iu dha hekurudhave territoreve të varura prej saj. Socializmi, ndërsa trashëgimia e tij ishte kontestuar, i dha Shqipërisë rrugë, hekurudha, energji elektrike, votim universal, kujdes shëndetësor falas dhe arsimim masiv. Kur unë, si nxënëse e shkollës fillore, fillimisht u mësova të simpatizoja luftërat anti-aparteid në Afrikën e Jugut, Nelson Mandela ende konsiderohej një terrorist nga shumë shtete liberale.

Patel dhe Starmer të dy e deklaruan veten në marrëveshje me qëllimet e protestave, por kundërshtuan metodat e tyre: "vandalizmi i qartë" i huliganëve, siç e tha në mënyrë të rreptë Patel. Kur viktimat e shtypjes zbresin në rrugë në vend se të presin me durim të votojnë në zgjedhje, kur ndërmarrin veprime të drejtpërdrejta për të shkatërruar statuja në vend se të presin që autoritetet të vendosin, ata po tërheqin vëmendjen jo për padrejtësitë e kaluara, por trashëgiminë e saj të vazhdueshme në të tashmen. Ata po na thonë se kemi nevojë për mosbindje civile sepse reciprociteti qytetar është i prishur.

Por ekzistojnë gjithashtu rreziqe që lejojnë çështjen e statujave dhe monumenteve të mbizotërojnë debatin publik. Atë mbrëmje, kur ne pamë statujën e Hoxhës të binte, familja ime deklaroi me entuziazëm para TV: "Ne jemi të lirë!" Shpejt shkuan 30 vjet dhe ata janë penduar për fjalët e tyre. Shqipëria tani ka pluralizëm politik dhe tregje të lira, por jetëgjatësia dhe standardet e arsimit kanë rënë. Të rinjtë po largohen me vrap për të gjetur punë diku tjetër, ndërsa pabarazia sociale po rritet. Statuja e rrëzuar shënoi një ndarje me të kaluarën, por e bëri më të vështirë mësimin prej saj.

Bisedat rreth simboleve të padrejtësisë historike kanë kuptim nëse ato inkuadrohen si debate jo për trashëgiminë e së kaluarës, por për mënyrën sesi ajo trashëgimi ende formon të tashmen. Ndërsa kolonializmi zyrtarisht ka mbaruar, marrëdhëniet neokoloniale kapërcejnë rendin aktual global, nga ekuilibri i fuqisë në institucionet ndërkombëtare dhe negociatat tregtare deri në ndërhyrjen në punët e ish-kolonive.

Britania nuk mund të përfshihet më në tregtinë e skllevërve, por ajo ende shfrytëzon punën nga periferia globale. Mund të mos nxjerrë më burime dhe t’i dërgojë ato me pëlqimin e Kompanive të Indisë Lindore, por korporatat më të fuqishme sot ndjekin vazhdimisht të njëjtin model. Vendet që më parë konsideroheshin të prapambetura tani thjesht "zhvillohen". Ajo që më parë quhej shfrytëzim kolonial është bërë "menaxhimi i migracionit". Ish sundimet koloniale tani quhen "shtete të dështuara".

Heqja e simboleve të dhunës koloniale rrezikon të bëhet një fitore pirrike nëse qëllimet e saj zvogëlohen në një fushatë, për të korrigjuar padrejtësitë historike. Duke u përqëndruar vetëm në atë se a duhet të qëndrojnë statuja apo të vëzhgojnë sesi historitë e padrejta janë ende të bartura nga strukturat aktuale. Zbërthimi i kurrikulës në shkolla dhe universitete, rishikimi i mënyrës se si mësohet historia dhe si u kërkohet migrantëve ta mësojnë atë kur marrin teste natyralizimi në shtetet pritëse (shpesh ish-mjeshtrat e tyre kolonialë) janë përbërës po aq të rëndësishëm të kësaj beteje. Nëse gërvishim sipërfaqen, mund të zbulojmë se meqenëse kapitalizmi është mbështetur historikisht në strukturat koloniale për të mbijetuar, mund të jetë e vështirë të kërkohet fundi i njërit pa kërkuar fundin e tjetrit.

Kjo luftë më e gjerë është ajo që pak parti politike janë të gatshme të miratojnë. Diskutimi për simbolet historike të dhunës është më i drejtpërdrejtë sesa të pranohet se padrejtësia koloniale vazhdon edhe në të tashmen. Konsiderohet më e lehtë për të zvogëluar këtë të vërtetë në një grup parafjalësh për atë nga të cilat është krijuar kultura dhe si duhet të ruhet kujtesa. Është më e lehtë të pretendosh fitoren thjesht duke zhvendosur një prej statujave. Me heqjen e statujave, e kaluara nuk përhapet më.

Në Shqipëri, rrëzimi i statujave ka shërbyer vetëm për të dhënë iluzionin e lirisë, për të larguar rrëmujat, thjesht në sipërfaqe. Statuja u hoq, shkollat ​​dhe rrugët u riemëruan, u dogjën librat marksistë. Eleminimi i shënjuesve kulturorë varrosi përgjegjësitë e qindra mijëra qytetarëve, në shoqërimin e të cilëve një sistem mbështetej për të mbijetuar. Ishte më e thjeshtë të dënohej historia jonë, sesa të pretendonim se të gjithë ishim të shtypur. Përqendrimet e pushtetit, nepotizmi dhe dhuna vazhduan, dhe në një shoqëri që sapo përqafoi kapitalizmin. Ata aty gjetën tokë pjellore. Por nuk kishte asnjë alternativë. Duke e shpallur veten viktima të historisë, e bëmë të pamundur të jemi konkurentë. Dhe meqenëse njerëzit tashmë i kishin zgjidhur llogaritë me të kaluarën e tyre, u bë modë të thuash që, në të ardhmen, vetëm një zot mund të na shpëtojë.

Lea Ypi është profesore në teori politike në departamentin e qeverisë në Shkollën Ekonomike në Londër (Opinioni i saj është publikuar nga prestigjozja britanike "The Guardian") /NOA.al