Gjykata Kushtetuese vendosi dje shfuqizimin e pikës 3 të nenit 163 të Kodit Zgjedhor si të papajtueshëm me Kushtetutën. Pika e shfuqizuar ishte ajo e herësit që krijonte mundësinë të fitonin mandate dhe ato emra që ishin shumë larg nga lista e sigurt e partive në të 12 qarqet.

Neni i shfuqizuar thoshte: "Në fillim përfitojnë mandat kandidatët që kanë marrë një numër votash parapëlqyese më të madh se herësi që del nga pjesëtimi i numrit të votave të subjektit me numrin e mandateve të fituara nga subjekti, sipas nenit 162 të këtij Kodi. Në çdo rast, herësi nuk mund të jetë më shumë se 10 000 vota. Në rast se herësi që përftohet nga pjesëtimi është një numër me mbetje dhjetore, si herës merret numri i plotë më i afërt”.

Në natyrën e vendimeve të GJK, aktet e saj, sidomos ato zgjedhore, nuk kanë fuqi prapavepruese, pra përcaktojnë rregulla për të ardhmen, megjithatë mbetet për t’u specifikuar vendimi i detajuar dhe pozita ligjore në raport me parlamentin e ri.

Zbardhja e plotë e vendimit do të përcaktojë detaje të rëndësishme, ku më kryesori është përcaktimi mbi afatet dhe efektin dhe më pas edhe mënyra sesi partitë do ta lexojnë vendimin në kundër të standardeve të zgjedhjeve dhe të reformes së ardhshme elektorale.

Zyrtarisht thuhet se përbërja e parlamentit të ri nuk do të ndryshojë duke pretenduar se efektet e heqjes së pragut për herësin të jetësohen në zgjedhjet e ardhshme parlamentare.

Megjithatë publiku, media, ekspertët dhe vetë politikanët e cenuar nga ky nen, tashmë antikushtetues, do ta përdorin vendimin e GJK për të vënë në dyshim legjitimitetin e një pjese të deputetëve, të cilët nëse vendimi do të aplikohet në zgjedhjet e 25 prillit, 34 deputetë nuk do të ishin pjesë e parlamentit të ri 2021-2025.

Fenomeni Fatmir Xhafaj, sa deputetë përfituan nga herësi

Ish ministri i Drejtësisë dhe i Brendshëm, Fatmir Xhafaj, një ndër emrat më të rëndësishëm në PS dhe asnjëherë i përfolur personalisht për afera korruptive, nuk u fut në listën e sigurt të Tiranës. Kjo nuk e pengoi që të votohet masivisht në plot zona elektorale të kryeqytetit.

Si Xhafaj lobuan edhe plot socialistë të tjerë që Rama nuk i përfshiu në listat që dihet se janë fitues të paracaktuar.

Por sa është numri i deputetëve që nuk do të ishin më deputetë nëse vendimi i Gjykatës Kushtetuese për shfuqizimin e pikës 3 të nenit 163 do të zbatohet nga KQZ në dhënien e mandateve nga zgjedhjet e 25 prillit?

Të dhënat e përpunuara nga Instituti i Studimeve Politike (ISP) tregojnë se 34 nga 140 deputetë ose 24% e parlamentit të ri nuk do të jenë as të zgjedhur dhe as të mandatuar si deputetë, për shkak të numrit të votave që ata kanë marrë nga qytetarët.

Tabela ilustron listën e plotë të deputetëve dhe të partive politike që humbin mandatin dhe listën e deputetëve që e fitojnë mandatin nëse formula e përcaktuar nga GJK do të zbatohet edhe për zgjedhjet e zhvilluara më 25 prill 2021.

Për lehtësi vlerësimi, tabela pasqyron edhe votat e deputetëve që kanë fituar mandat për shkak të pragut mbi 10 mijë vota të herësit, si dhe votat e deputetëve që nuk kanë arritur të fitojnë mandat edhe pse janë më të votuar nga qytetarët.

Midis emrave që do të humbnin mandatin bien në sy ministrja e Mbrojtjes Olta Xhaçka, Najada Çomo, kryetari i PBDNJ, Vangjel Dule, numri dy në LSI, Petrit Vasili, deputetë të njohur si Klotilda Bushka, Ermonela Felaj apo Albana Vokshi, etj.

Tabela pasqyron të dhënat e detajuara bazuar në secilin qark. Nga deputetët që do të siguronin mandat parlamentar janë edhe emrat e njohur Pandeli Majko, Mimi Kodheli apo Ilir Beqja nga PS, Spahia, Dogjani dhe Cara në PD, Spahia e Kërpaçi në LSI, etj.

Në nivel të partive politike, PS do të duhej të zëvendësonte 14 deputetë ose 18% të grupit, PD 16 deputetë ose 27% të grupit, LSI 2 nga 4 deputetë e shprehur në 50% të grupit dhe PSD 3 nga 4 deputetët, pra 67% të grupit. Në total do të humbnin mandatin parlamentar duke u zëvendësuar,  34 deputetë ose 24% e numrit total të deputetëve në parlamentin e ri.

Analiza të tilla statistikore të realizuara nga ekspertët e Institutit të Studimeve Politike (ISP) në këndvështrimin e vendimit më të ri të Gjykatës Kushtetuese vlejnë për të nxjerrë në pah faktin sesi një praktikë tashmë antikushtetuese mund të tjetërsojë votën dhe vullnetin qytetar në masën 24% duke sjellë në parlament së paku 34 deputetë më pak të votuar sesa 34 të tjerë që penalizohen për shkak të sistemit zgjedhor të përcaktuar nga Kuvendi në korrik 2020.

Të dhënat janë elementë kritikë sesi partitë politike nuk kanë arritur të përfshijnë në listat e kandidimit individë me mbështetje elektorale, por kanë përdorur skema e formula taktike që sigurojnë mandate me legjitimitet të cunguar.