Fotografitë e Spyros Staveris regjistrojnë flukset e para të emigrantëve shqiptarë në Greqi në vitin 1991. Dokumenti material vizual iu dha Arkivit të Historisë Sociale Bashkëkohore (ASKI)

Kanë kaluar më shumë se 30 vjet që nga ardhja e emigrantëve të parë nga Shqipëria në Greqi dhe Spyros Staveris kishte “kapur” me objektivin e tij lëvizjen masive, tashmë historike, në kuadër të një fotoreportazhi për revistën “Ena”.

Më shumë se tridhjetë vjet më vonë, fotografi i madh ia dhuron këtë material të rëndësishëm Arkivit Shqiptar të Migracionit të sapokrijuar, krijuar nga Arkivi i Historisë Sociale Bashkëkohore (ASKI). Arkivi dhe fotot e Staveris janë prezantuar në një event në Athinë.

“Ishte një udhëtim shumë i shkurtër që e bëmë së bashku me Aris Davarakis. Në atë kohë bashkëpunonim me revistën “Ena” dhe Aris kishte idenë të bënim një udhëtim për të regjistruar valën e parë të emigrantëve shqiptarë”, kujton Spyros Staveris.

Ekipi gazetaresk vizitoi katër fshatra kufitare greke për nevojat e fotoreporterizmit, Delvinë, Çamanda, Pagonian dhe Filates.

Kur regjimi i Hoxhës po rrëzohej në Shqipëri

Në pamjet bardh e zi që Spyros Staveris ka kapur me objektivin e tij, dallohet optimizmi i emigrantëve që po iknin nga regjimi komunist në hyrje të vendit fqinj dhe kërkonin një të ardhme më të mirë në Greqi.

“Ishte një kohë kur kufijtë ishin mjaft të aksesueshëm, nuk kishte shumë kontroll me mure dhe tela me gjemba, siç e shohim sot dhe mund t’i kalonit fare lehtë në atë kohë.

Filluan të vinin kryesisht djem të rinj për të parë se çfarë kishte në anën tjetër. Ata kishin një fantazi, në kohën kur regjimi i Hoxhës po shembej në Shqipëri, donin të shihnin një tjetër mënyrë jetese”, thotë fotografi.

Ai i përshkruan ato flukse të para "më shumë si një ekskursion" për emigrantët.

“Edhe nga fotot duket se janë nisur pa bagazh, nuk e di nëse kanë pasur edhe ndërresa me vete për këtë udhëtim që i ngjante më shumë ekskursionit.

Kam regjistruar një ekskursion të lumtur. Nuk e di se çfarë synonin të bënin saktësisht, ndoshta për të parë pak se çfarë po ndodh në Greqi dhe më pas të ktheheshin në shtëpitë e tyre”.

Gjithashtu, Staveris nënvizon solidaritetin e treguar nga banorët e katër fshatrave ndaj emigrantëve.

“Ka pasur një mobilizim dhe ndihmë të madhe që shihet në foto dhe përkthehej në ushqime, veshje, shtretër për të fjetur. Në katër fshatrat që kemi vizituar ka pasur një solidaritet të madh të popullatës vendase me këta djem”, përshkruan ai.

Pamje nga jeta e shqiptarëve në Athinë

Duke qenë vetë fëmijë emigrantësh grekë në Paris, Spyros Staveris ka një ndjeshmëri të veçantë për çështjet e emigracionit.

Ai më pas ka kapur me objektivin e tij çaste sporadike të jetës së shqiptarëve në Athinë, por këtë dokument të vitit 1991 vendosi t’ia dhurojë Arkivit të Historisë Sociale Bashkëkohore (ASKI) në Arkivin e Migracionit Shqiptar të sapokrijuar.

Ai vë në dukje lidhjen e gjatë që e lidh me ASKI-në pasi xhaxhai i tij, shkrimtari dhe aktivisti, Ilias Staveris, kishte dhënë dosjen e tij personale atje.

Nëpërmjet Arkivit Shqiptar të Migracionit, ASKI po përpiqet të krijojë një arkiv dinamik provash dhe dëshmish gojore që do të fokusohen në përvojën e migracionit shqiptar.

“Nevoja e krijimit të këtij Arkivi ishte shumështresore, sociale dhe politike, sepse në Greqi janë qindra mijë njerëz me origjinë nga Shqipëria, ata ekzistojnë në çdo aspekt dhe manifestim të jetës në Greqi dhe shumë herë historia e tyre është anashkaluar ose shtrembëruar.

Pra, të kesh një arkiv që mbledh edhe prova dhe intervista nga vetë individët, i jep një dimension historisë nga terreni, që vjen nga ata dhe nga ata që e kanë përjetuar”, shpjegon Koordinatorja e Arkivit, Ilirinda Musaraj.

Arkivi i parë i marrë në kuadër të këtij projekti ishin fotografitë specifike të Spyros Staveris dhe më pas arkivi i Forumit të Emigrantëve Shqiptarë, një koleksion me veprimtari aktiviste që funksionoi nga mesi i viteve 1990 deri në fillim të viteve 2000.

Duke iu referuar rëndësisë së fotografive të Spyros Staveris, Ilirinda Musarai thekson: “Kryesorja është se kur flasim për flukset e para migratore, vetë subjektet, përveç historive të tyre gojore dhe ato pak gjëra që mund të kenë sjellë, ata zakonisht nuk kanë qenë në gjendje të regjistronin ose të kishin prova të emigrimit.

Dhe të kesh raporte përkatëse që tregojnë këtë lëvizje është shumë e rëndësishme, sepse fjalë për fjalë po flasim për momentin e fluksit migrator. Ne nuk po flasim për zgjidhje, ne po flasim për momentin kur njerëzit udhëtojnë, kalojnë kufijtë, përpiqen të integrohen."

Vetë një fëmijë i brezit të dytë të emigrantëve shqiptarë, zonja Musarai përshkruan se imazhet e veçanta shkaktuan shumë ndjeshmëri tek ajo.

“Në shumicën e fotove njerëzit janë të buzëqeshur, për mua kjo tregon gjithë atë shpresë, të cilën edhe prindërit tanë e mbanin brenda tyre dhe që e shoh edhe në këto fytyra. Ishte momenti i shpresës që shumë herë për shkak të politikave të emigracionit dhe vështirësive që hasën në Greqi, shpresë që u testua dhe u nëpërkëmb”.

Krahas arkivimit të dokumenteve që tashmë janë marrë ose janë në proces dhurimi, Arkivi Shqiptar i Migracionit u bën thirrje të hapur kolektisionistëve dhe individëve për të dhuruar materiale që mund të kenë në dispozicion, si foto, ditarë, letrat dhe gazetat.

Ky material nuk ka të bëjë domosdoshmërisht vetëm me periudhën pas vendosjes së emigrantëve në Greqi.

“Çdo familje ka sjellë diçka me vete, foto të të afërmve, letra nga gjyshërit, libra nga Shqipëria. Edhe neve do të na interesonin këto sepse është kjo vazhdimësi brenda ndërprerjes, pasi kjo shpërngulje ishte shumë e vështirë, por ata përpiqeshin të ruanin nyjet e lidhjes së gjakut, të kujtesës, të nostalgjisë. Edhe kjo është pjesë e emigracionit shqiptar. /noa.al