Fatos Kongoli (lindi më 12 janar 1944) është një nga përfaqësuesit më të fuqishëm dhe bindës të prozës bashkëkohore shqiptare.

Akademia e Shkencave i përcjellë një mesazh të veçantë urimi shkrimtarit të madh dhe bashkëkohor, veprat e të cilit janë përkthyer në disa gjuhë të huaja.

Ai lindi dhe u rrit në Elbasan dhe studioi në Shkollën e Mesme Qemal Stafa, në Tiranë, Shqipëri. Pas kësaj ai studioi matematikë në Kinë gjatë viteve të tensionuara të aleancës Kino-Shqiptare. Kongoli zgjodhi të mos botojë ndonjë vepër madhore gjatë diktaturës. Në vend të kësaj, ai i kushtoi energjitë e tij krijuese në atë kohë një karrierë të paqartë dhe apolitike si matematikan, dhe priti që stuhia të kalojë. Talenti i tij narrativ dhe stili individual vetëm u shfaqën, në çdo rast, në vitet 1990, që nga rënia e diktaturës komuniste.

Romani i tij i parë i madh, The Loser (I humburi, Tirana 1992; botimi anglisht, 2007), është vendosur në Mars 1991, kur mbi 10,000 refugjatë u hodhën në lëvizje mbi një transportues të mprehtë dhe të ndryshkur shumë për të shpëtuar të kaluarën dhe për të arritur në perëndimin e mrekullueshëm. Aty u lanë, të padëshiruar, në brigjet e Italisë jugore. Në momentin e fundit para se të lundronte, protagonisti Thesar Lumi, l humbësi ’për të cilin të gjitha shpresat janë tepër vonë, braktis shokët e tij, zhvendoset dhe ecën në shtëpi. “U ktheva në lagjen time gjatë natës.

Askush nuk më kishte parë të ikja dhe askush nuk më pa që të kthehesha.” Rrëfimi i romanit kthehet në këtë pikë në vitet e gjata dhe të mprehta të diktaturës Hoxha për të ringjallur klimën e terrorit dhe dëshpërimit universal që karakterizuan jetën e përditshme në Shqipëri në vitet 1960 dhe 1970. Thesar Lumi lindi në brigjet e një lumi (Alb. Lumi) nën hijen e fabrikës së çimentos së popullit, e cila prodhonte më shumë pluhur sesa çimento. Megjithë një skelet në dollapin e familjes, një xhaxhai i cili kishte ikur më parë nga vendi, Thesari arrin të regjistrohet vetë në universitet, dhe depërton shpejt në një mjedis që nuk është i tiji dhe nuk do të jetë kurrë, ai i familjeve në pushtet të Shqipërisë, aristokracia e kuqe. “Në një moshë të butë mësova se i përkisja një race inferiore ose, siç pashë gjërat në atë kohë, të një kategorie qensh të egër që duheshin shkelmuar dhe ndjekur larg”.

Thesari, fati i të cilit në shoqërinë hermetike dhe mbytëse të Shqipërisë është vulosur një herë e përgjithmonë, kthehet të jetojë një jetë të kotësisë dhe dëshpërimit në një univers pa heronj. Larg protagonistit aktiv që lufton për të kontrolluar fatin e tij apo edhe nga heroi i qëndrueshëm pozitiv i realizmit socialist, Thesar Lumi është i paaftë për veprim dhe i paaftë për të jetuar. Ai është zëri i të gjithë ‘humbësve’ që shikojnë retë e argjendta në horizont dhe e dinë plotësisht se ata kurrë nuk do t’i arrijnë ato. “Ekzistenca ime është ajo e mediokrit, që del nga asgjëja dhe nuk shkon askund”. Kur u botua për herë të parë në 1992, në atë që ishte një botim relativisht i madh me 10,000 kopje, romani gjeti sukses të menjëhershëm në publikun e leximit. Kush nuk mund të identifikohej me monologun rrëfimtar dhe mundimet dhe mundimet e pafundme të Thesar Lumit?

Ndër romanet pasuese të Kongolit janë: Kufoma, Tiranë 1994 (Trupi), historia e një humbësi tjetër të kapur në makineri çnjerëzore të dekadës së fundit të diktaturës staliniste në Shqipëri; Dragoi i fildishtë, Tiranë 1999 (Dragoi i Fildishtë), i cili përqendrohet kryesisht në jetën e një studenti shqiptar në Kinë në vitet 1960; dhe Lëkura e qenit, Tiranë 2003, një përrallë dashurie dhe dashuri e harruar. Romanet e Kongoli janë përkthyer në frëngjisht, gjermanisht, italisht, greqisht, esperanto, spanjisht dhe sllovake.

Veprat e Fatos Kongolit

Tregime – 1978

Ne të tre (1985),

“Karuseli” (1990),

I humburi (1992),

Kufoma (1994),

Dragoi i fildishtë (1999)

Ëndrra e Damokleut (2004),

Lëkura e qenit (2003),

Te porta e Shën Pjetrit (2005)

Jetë në një kuti shkrepësesh, roman, 2007,

Karuseli, roman, 2007,

Bolero në vilën e pleqve, roman, 2008,

Iluzione në sirtar, roman, 2010,

Si-do-re-la, roman, 2011,

Njeriu me fat, roman, 2013,

/NOA.al