Në mars 1871, mes trazirave të Luftës Franko-Prusiane dhe rënies së Perandorisë së Dytë Franceze, në Paris u zhvillua një eksperiment social dhe politik revolucionar që zgjati 72 ditë.

Pavarësisht kohëzgjatjes së tij të shkurtër, ai la një gjurmë të pashlyeshme në mendimin revolucionar dhe vazhdon të frymëzojë lëvizjet që mbrojnë ndryshime rrënjësore shoqërore deri në ditët e sotme. Kjo është e ashtuquajtura Komuna e Parisit, emër që ka marrë dhe një nga lagjet më të rëndësishme të Tiranës.

Nga mesi i shekullit të 19-të Franca ishte në një gjendje të fluksit politik, e karakterizuar nga pakënaqësia në rritje midis klasave punëtore dhe tensioni i përshkallëzuar midis borgjezisë dhe proletariatit, përshkruhet në një speciale të rtsh.

Ky realitet bëri që shumë njerëz të besonin se arritjet e Revolucionit Francez të 1789 kishin humbur. Për më tepër, disfata poshtëruese në Luftën Franko-Prusiane (korrik 1870 – janar 1871) dhe rrethimi pasues i Parisit në 1870 i intensifikuan këto tensione, duke kulmuar me përmbysjen e Perandorit Napoleon III dhe rënien e regjimit të tij.

Ndërsa Parisi u përball me pushtimin nga forcat prusiane dhe qeveria franceze iku në Versajë, u krijua një vakum pushteti. Në këtë vakum lindja e Komunës gjeti terren pjellor, pasi fraksionet radikale brenda qytetit kërkuan të ushtronin autonominë e tyre dhe të sfidonin rendin e vendosur.

Komuna e Parisit u shpall zyrtarisht më 18 mars 1871, pas refuzimit të qytetit për t’u dorëzuar ndaj forcave prusiane dhe pakënaqësisë së saj të hapur ndaj kapitullimit të qeverisë kombërishikoni.

E përbërë nga një koalicion i larmishëm punëtorësh, artizanësh, intelektualësh dhe radikalësh, Komuna synonte të krijonte një formë të demokracisë së drejtpërdrejtë ku pushteti qëndronte në duart e vetë njerëzve.

Çelësi i organizimit të Komunës ishte decentralizimi dhe pjesëmarrja në bazë. Zonat (apartamentet) u bënë selitë kryesore të qeverisë, ku secila zgjidhte përfaqësues për ta përfaqësuar atë në Këshillin e Komunitetit. Këta agjentë mund të paguheshin jo më shumë se paga mesatare e një punonjësi të kualifikuar, duke siguruar llogaridhënie dhe duke parandaluar shfaqjen e një elite burokratike.

Reformat ekonomike dhe sociale u miratuan shpejt, duke përfshirë krijimin e kooperativave të punëtorëve, ndarjen e kishës nga shteti, heqjen e punës së fëmijëve dhe "ngrirjen" e qirave. Komuna gjithashtu mbrojti barazinë gjinore, me gratë që merrnin pjesë aktive në jetën politike dhe organizonin shoqatat e tyre.

Por pavarësisht ambicieve të saj për ndryshime rrënjësore, Komuna e Parisit u përball me sfida të frikshme si nga kundërshtarët e brendshëm ashtu edhe nga jashtë. Brenda, dallimet ideologjike dhe mosmarrëveshjet rreth strategjisë që do të ndiqej penguan vendimet koherente, ndërsa nga jashtë, qeveria e Versajës, e mbështetur nga forcat konservatore dhe ushtria prusiane, u përpoq të shtypte rebelimin.

Kulmi i konfliktit me qeverinë e Versajës erdhi në maj 1871, kur forcat qeveritare nisën një sulm të dhunshëm në qytet, duke rezultuar në "Java e Përgjakshme" famëkeqe (La Semaine Saglante). Pasuan luftime të ashpra në rrugë, që rezultuan në shtypjen e dhunshme të mbështetësve të Komunës, ekzekutimin e përmbledhur të mijëra rebelëve të dyshuar dhe krijimin e Republikës së Tretë Franceze.

Edhe pse jetëshkurtër, Komuna e Parisit la një trashëgimi të qëndrueshme që ishte e pranishme gjatë gjithë shekullit të 20-të dhe më gjerë. Ishte një burim frymëzimi për lëvizjet e mëvonshme socialiste dhe anarkiste, duke ndikuar në mendimtarë si Karl Marksi dhe Vladimir Lenini. Theksi i saj në demokracinë e drejtpërdrejtë, mbështetjen për punëtorët dhe drejtësinë sociale vazhdon të frymëzojë luftërat për çlirim dhe emancipim në mbarë botën.