Nga Jamelle Bouie / The New York Times / Përktheu dhe redaktoi noa.al 

Muajin e kaluar, shtetet e Kolorados dhe Maine u zhvendosën për të skualifikuar Donald Trump si kandidat në zgjedhjet presidenciale të vitit 2024, duke përmendur seksionin 3 të Amendamentit të 14-të. Në kundërpërgjigje, Trump i ka kërkuar Gjykatës së Lartë që të ndërhyjë në emër të tij në çështjen e Kolorados dhe ka apeluar vendimin e Maine.

Ekziston një pikëpyetje e vërtetë nëse kjo përpjekje për të mbrojtur demokracinë amerikane – duke hequr një autoritar të mundshëm nga votimi – është në vetvete një kërcënim për demokracinë amerikane. A do ta shkatërrojnë atë në mënyrë efektive përkrahësit dhe mbështetësit e opsionit të Amendamentit të 14-të për ta shpëtuar atë?

Mund të duket e qartë, por duhet të kujtojmë se Trump nuk është një figurë e zakonshme politike. Dhe, siç mund të përpiqen disa komentues, nuk ka asnjë sasi tymnaje që mund të krijohet – përmes kundërfaktualeve të sforcuara, paralajmërimeve të tmerrshme për një shpat të rrëshqitshëm ose mospranimit të plotë të ngjarjeve që e bëjnë Trumpin e 2024 një figurë shumë të ndryshme nga Trumpi i vitit 2020 – që mund të errësojë ose bllokojë këtë fakt themelor.

Në vitin 2020, Presidenti Trump shkoi në publikun votues të Shteteve të Bashkuara dhe kërkoi katër vite të tjera në detyrë. Me një diferencë prej 4 për qind – 51 për qind ndaj 47 për qind – publiku votues i Shteteve të Bashkuara tha jo. Më e rëndësishmja, Trump humbi Kolegjin Zgjedhor, 306 me 232, që do të thotë se kishte mjaft votues në shtetet e mundshme për t’i mohuar atij një mandat të dytë.

Populli vendosi. Dhe Trump nuk e pranoi. Ajo që pasoi, sipas raportit përfundimtar të Komisionit të Përzgjedhur të Dhomës së Përfaqësuesve më 6 janar, ishte një përpjekje për të përmbysur rezultatet e zgjedhjeve.

Trump, shkroi komiteti, "u bëri presion në mënyrë të paligjshme zyrtarëve shtetërorë dhe ligjvënësve për të ndryshuar rezultatet e zgjedhjeve në shtetet e tyre". Ai "mbikëqyri një përpjekje për të marrë dhe aplikuar certifikata të rreme zgjedhore në Kongres dhe në Arkivin Kombëtar". Thirri dhjetëra mijë mbështetës në Uashington për 6 janarin", ditën kur Kongresi ishte caktuar të vërtetonte rezultatet e zgjedhjeve dhe "i udhëzoi ata të marshonin drejt Kapitolit" në mënyrë që të "merrnin në dorë përsëri vendin e tyre".

Ai madje postoi një mesazh në Twitter, sot X, duke sulmuar zëvendëspresidentin e tij, Mike Pence, duke e ditur fare mirë se “një sulm i dhunshëm në Kapitol ishte duke u zhvilluar”.

Përballë kësaj dhune, Trump "refuzoi kërkesat e përsëritura gjatë një periudhe disa orëshe që ai të udhëzonte mbështetësit e tij të dhunshëm të shpërndaheshin dhe të largoheshin nga Kapitol, dhe në vend të kësaj e pa sulmin e dhunshëm të shpalosej në televizion". Ai nuk nxori Gardën Kombëtare dhe as "udhëzoi ndonjë agjenci federale të zbatimit të ligjit për të ndihmuar".

Trump kërkoi dhe u përpoq në mënyrë aktive të përmbyste qeverinë kushtetuese dhe të përmbyste rezultatet e zgjedhjeve presidenciale. Dhe atë që nuk mundi ta bënte përmes rregullave dhe procedurave misterioze të Kolegjit Zgjedhor, u përpoq ta bënte me kërcënimin e forcës brutale, të kryer nga një turmë e madhe.

Parë në këtë mënyrë, rasti për skualifikimin e Trump përmes Amendamentit të 14-të është i drejtpërdrejtë. Seksioni 3 thotë se “Asnjë person nuk do të mbajë asnjë detyrë, civile apo ushtarake, në Shtetet e Bashkuara ose nën ndonjë territor të tij, i cili, pasi ka bërë më parë një betim … për të mbështetur Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara, do të jetë përfshirë në kryengritje ose rebelim, ose dhënia e ndihmës apo mbështetjes për armiqtë e tij.”

Siç shkruan studiuesi juridik Mark A. Graber në një përmbledhje amicus dorëzuar në Gjykatën e Lartë të Kolorados, “Juristët amerikanë e kuptuan atë kryengritje kundër Shteteve të Bashkuara si një përpjekje nga dy ose më shumë persona për arsye publike për të penguar me forcë ose frikësim, zbatimin të ligjit federal.” Kishte gjithashtu një konsensus ligjor në kohën e hartimit dhe ratifikimit të amendamentit që një individ “u përfshi në kryengritje sa herë që me vetëdije nxiti, ndihmoi ose merrte pjesë në forma të ndryshme në një kryengritje”.

Ne e dimë gjithashtu se hartuesit e Amendamentit të 14-të nuk synonin të përjashtonin presidentin e Shteteve të Bashkuara nga mandati i tij. Në 1870, Senati i kontrolluar nga republikanët refuzoi të vendosë Zebulon Vance, ish-guvernatorin konfederativ të Karolinës së Veriut.

E tendos besueshmërinë, mjaft të mendosh se të njëjtët republikanë do të kishin heshtur nëse Partia Demokratike, në 1872, do të kishte emëruar një ish-udhëheqës Konfederate për presidencën.

Sipas një lexim të thjeshtë të Seksionit 3 – dhe duke pasur parasysh provat e zbuluara nga komiteti i 6 janarit – Trump nuk mund të kandidojë për presidencën e Shteteve të Bashkuara ose ndonjë zyrë tjetër federale.

Çështja e vërtetë me skualifikimin e Trump është më pak kushtetuese sesa politike. Diskualifikimi, thotë argumenti, do ta sillte demokracinë amerikane në pikën e thyerjes.

Në këtë linjë të të menduarit, të mohosh amerikanët zgjedhjen e tyre për kandidatin presidencial do të shkatërronte çdo besim të mbetur në sistemin politik amerikan. Ai gjithashtu do të ftonte aleatët e Trump në Partinë Republikane që të bëjnë të njëjtën gjë me demokratët, duke përdorur Seksionin 3 dhe duke skualifikuar kandidatët për gjithfarë arsyesh. Skualifikimi do t’u jepte gjithashtu shumë më tepër pushtet gjykatave, kur i vetmi vend i përshtatshëm për çështjen e Trumpit është kutia e votimit.

Por këto kundërshtime qëndrojnë mbi një bazë të dobët. Ata e trajtojnë Trumpin si një kandidat të zakonshëm dhe 6 janarin si një variant të politikës së zakonshme. Por siç çmoi Komisioni i Përzgjedhur i Dhomës së Përfaqësuesve, 6 janari dhe ngjarjet që çuan në të nuk ishin aspak të tilla. Dhe ndërsa shumë amerikanë ende kundërshtojnë tezën e sulmit në Kapitol, shumë amerikanë kundërshtuan gjithashtu, në vazhdën e Luftës Civile, teorinë e rebelimit. Fakti që ata amerikanë i shihnin udhëheqësit politikë dhe ushtarakë të Konfederatës si heronj, nuk e delegjitimonte disi përpjekjen republikane për t’i mbajtur, sa më shumë që të ishte e mundur, jashtë jetës politike formale.

Ajo që e bashkon Trumpin me ish-secesionistët nën klauzolën e skualifikimit është se, si ata, edhe ai refuzoi të dëgjonte zërin e publikut votues. Ai hodhi poshtë parimin themelor të jetës demokratike, transferimin paqësor të pushtetit.

Supozimi i pashprehur pas idesë se Trump duhet të lejohet të ketë emrin në fletëvotim dhe se publiku duhet të ketë mundësinë të zgjedhë sërish pro ose kundër tij është se ai do të respektojë zërin e elektoratit. Por ne e dimë se kjo nuk është e vërtetë. Nuk ishte e vërtetë pas zgjedhjeve presidenciale të vitit 2016 – kur, pasi fitoi Kolegjin Zgjedhor, ai kërkoi të delegjitimonte fitoren e votës popullore të kundërshtarit të tij si mashtrim – dhe u sul ashpër dhe pas zgjedhjeve presidenciale të vitit 2020.

Trump nuk është thjesht një kandidat që nuk beson në normat, vlerat dhe institucionet që ne i quajmë demokraci amerikane – edhe pse kjo është mjaft shqetësuese. Trump është e gjitha kjo dhe një ish-president që përdori fuqinë e zyrës së tij në përpjekje për të përmbysur qeverinë kushtetuese në Shtetet e Bashkuara.

A është antidemokratike të skualifikosh Trumpin si kandidat për president dhe t’i mohosh atij një vend në fletëvotim? A shkel frymën e jetës demokratike t’u mohosh votuesve zgjedhjen e një zyrtari të dikurshëm, i cili u përpoq, nën kërcënimin e dhunës, t’u mohonte atyre të drejtën për të zgjedhur? A e kërcënon rendin kushtetues përdorimi i tekstit të qartë të Kushtetutës për të kërkuar llogari nga një ish drejtues vendi për përpjekjet e tij për të rrëzuar rendin kushtetues?

Përgjigja është jo, sigurisht që jo. Nuk ka asnjë rregull që thotë se demokracitë duhet t’u japin akses të pafund dhe të pakufizuar atyre që përdorën besimin e publikut për të komplotuar, madje duke e parë e gjithë bota. Votuesit janë të lirë të zgjedhin një kandidat republikan për president; ata janë të lirë të zgjedhin një republikan me politikën e Trumpit. Por nëse e marrim Kushtetutën seriozisht, atëherë Trump, për shkak të veprimeve të tij, duhet të jetë jashtë zgjedhjeve.

Nëse Trump ka një superfuqi politike, kjo funksionon sepse njerëzit që e ndjekin, besojnë se ai ka superfuqi politike. Ata besojnë se çdo përpjekje për ta shpallur atë përgjegjës për 6 janarin, ka dështuar dhe do të dështojë. Po ashtu, besojnë se ai gjithmonë do të kalojë valë dallgësh drejt fitores. Për më tepër, besojnë se sfidimi që ai i bën gjithçkaje, do ta bëjë atë më të fortë se kurrë.

Shumica e kësaj teorie është e rreme. Por në masën që është e vërtetë, ka më pak të bëjë me gjuajtjet e humbura – nëse mund të huazosh një aforizëm nga sportet profesionale – sesa me ato që janë fituar.

Foto nga Thalassa Raasch për New York Times